Merkeziyetsiz bilim (DeSci)

Merkeziyetsiz bilim (DeSci) nedir?

Merkeziyetsiz bilim (DeSci), yığını kullanılarak bilimsel bilginin adil ve eşit şekilde finanse edilmesi, oluşturulması, gözden geçirilmesi, depolanması, yayılması ve bilgiyi üretene atıfta bulunulmasına yönelik kamusal altyapıyı oluşturmayı hedefleyen bir harekettir.

DeSci, bilimsel araştırmalarını açıkça paylaşmaya teşvik edilen bilim insanlarının çalışmalarını kredi almalarına olanak tanıyan ve araştırmaya kolayca erişim sağlayan herkesin katkıda bulunabileceği bir ekosistem oluşturmayı hedefleyen bir harekettir. DeSci, bilimsel bilginin herkes tarafından erişilebilir olması gerektiği ve bilimsel araştırma sürecinin şeffaf olması gerektiği fikrinden yola çıkarak çalışır. Merkeziyetsiz bilim, daha merkeziyetsiz ve dağıtılmış bir bilimsel araştırma modeli yaratmayı amaçlamakta olup, bu sayede sansür ve merkezi otoritelerin kontrolüne daha dirençli hale gelmektedir. Merkeziyetsiz bilim, fonlamanın, bilimsel araçların ve iletişim kanallarının merkeziyetsizleştirilmesiyle yeni ve alışılmadık fikirlerin gelişebileceği bir ortam yaratmayı ummaktadır.

Merkeziyetsiz bilim, ( ikinci dereceden bağışlara(opens in a new tab), kitlesel fonlamalara ve daha fazlasına) daha çeşitli fon kaynaklarına, daha erişilebilir veri ve yöntemlere olanak tanır ve yeniden üretilebilirliği teşvik eder.

Juan Benet - DeSci Hareketi

Merkeziyetsiz bilimin, bilimi nasıl geliştirdiği

Bilimdeki temel sorunlara dair eksik olan bir liste ve merkeziyetsiz bilimin bu sorunları ele alarak nasıl yardımcı olabileceği

Merkeziyetsiz bilim	Geleneksel bilim
Fonların nasıl dağıtılacağı, ikinci dereceden bağışlar veya DAO'lar gibi mekanizmalar kullanılarak topluluk tarafından belirlenir.	Küçük, kapalı merkezi gruplar fonların dağıtımını kontrol eder.
Dinamik ekiplerde dünyanın her yerinden insanlarla iş birliği yaparsınız.	Finansman kuruluşları ve yerel kurumlar, iş birliklerinizi sınırlar.
Finansman ile ilgili kararlar, çevrimiçi ve şeffaf bir şekilde alınır. Yeni finansman mekanizmaları araştırılmaktadır.	Finansman ile ilgili kararlar, uzun bir geri dönüş süresi ve sınırlı düzeyde şeffaflık ile alınır. Birkaç finansman mekanizması mevcuttur.
teknolojisi kullanılarak laboratuvar hizmetlerini paylaşmak daha kolay ve şeffaf hale gelmiştir.	Laboratuvar kaynaklarının paylaşımı genellikle yavaştır ve şeffaf değildir.
Güven, şeffaflık ve evrensel erişim için Web3 ilkelerini kullanan yeni yayınlama modelleri geliştirilebilir.	Sık sık verimsiz, önyargılı ve sömürücü olarak bilinen yerleşik yollarla yayın yaparsınız.
Yaptığınız eş değerlendirmesi çalışmaları karşılığında jeton ve itibar kazanabilirsiniz.	Eş değerlendirmesi çalışmalarınız karşılığında ödeme yapılmaz ve bunlar, kâr amacı güden yayıncılara fayda sağlar.
Oluşturduğunuz fikri mülkiyetin (IP) sahibi sizsiniz ve bu mülkiyeti şeffaf koşullarda dağıtırsınız.	Oluşturduğunuz fikri mülkiyetin (IP) sahibi, kendi kurumunuzdur. IP'ye erişim şeffaf değildir.
Başarısız çalışmalardan elde edilen veriler de dahil olmak üzere, tüm adımların zincir üstünde olması yoluyla tüm araştırmaların paylaşılması.	Yayın yanlılığı, araştırmacıların başarılı sonuçlar almış olan deneyleri paylaşmaya daha meyilli oldukları anlamına gelir.

Ethereum ve Merkeziyetsiz Bilim

Merkeziyetsiz bir bilim sistemi, güçlü güvenlik, düşük maliyet, düşük işlem ücretleri ve uygulama geliştirme için zengin bir ekosistem gerektirir. Ethereum, merkeziyetsiz bilim teknolojisinin oluşturulabilmesi için gereken her şeyi sağlar.

Merkeziyetsiz Bilim kullanım senaryoları

DeSci, geleneksel akademiyi dijital dünyaya taşımak için gereken bilimsel araç setini geliştiriyor. Aşağıda, Web3'ün bilimsel topluluğa sunabileceği kullanım durumlarından bazı örnekler bulunmaktadır.

Yayımlama

Bilim yayıncılığı, yayın evlerinin yönettiği ve bilim insanları, hakemler ve editörlerin ücretsiz emeğine dayanan, ardından fahiş yayıncılık ücretleri talep eden bir yapıya sahip olmasıyla ünlüdür. Eser ve yayın masraflarını genellikle dolaylı olarak vergilendirme yoluyla ödeyen halk, yayıncıya tekrar ödeme yapmadan aynı esere çoğu kez erişememektedir. Bir bilimsel makaleyi tek başına yayınlamak için gereken toplam ücret genellikle beş hanelidir ($USD); bu durum, bir olarak tüm bilimsel bilgi kavramını baltalarken küçük bir yayıncı grubu için muazzam kârlar sağlamaktadır.

ArXiv(opens in a new tab) gibi baskı öncesi sunucular şeklinde ücretsiz ve açık erişimli platformlar mevcuttur. Bununla birlikte, bu platformlarda kalite kontrol, yoktur ve bu platformlar genellikle makale seviyesindeki metrikleri izlemez, yani genellikle geleneksel bir yayıncıya sunulmadan önce yalnızca çalışmaları duyurmak için kullanılır. SciHub ayrıca yayınlanmış makaleleri, (yasal olarak değil) ancak yayıncılar ödemelerini aldıktan ve çalışmayı sıkı telif hakkı mevzuatına sardıktan sonra erişime ücretsiz hale getirir. Bu durum, yerleşik bir meşruiyet mekanizması ve teşvik modeli ile erişilebilir bilim makaleleri ve verileri için kritik bir boşluk bırakmaktadır. Böyle bir sistem oluşturmak için gerekli araçlar Web3'te mevcuttur.

Tekrarlanabilirlik ve çoğaltılabilirlik

Tekrarlanabilirlik ve çoğaltılabilirlik, kaliteli bilimsel keşfin temelleridir.

Tekrarlanabilir sonuçlar, aynı ekip tarafından aynı metodoloji kullanılarak arka arkaya birden fazla kez elde edilebilir.
Aynı deneysel düzeneği kullanan farklı bir grup tarafından tekrarlanabilir sonuçlar elde edilebilir.

Web3'e has yeni araçlar, tekrarlanabilirlik ve çoğaltılabilirliğin keşfin temeli olduğunu garanti edebilir. Kaliteli bilimi, akademinin teknolojik kumaşına işleyebiliriz. Web3; işlenmemiş veriler, hesaplama motoru ve uygulama sonucu gibi her bir analiz bileşeni için oluşturma olanağı sunar. Bu bileşenlerin sürdürülebilirliğini sağlamak için güvenilir bir ağ oluşturulduğunda; her ağ katılımcısı, hesaplamayı tekrar tekrar yapıp her bir sonucu onaylayarak sorumluluk alabilir. Mutabakat sistemlerinin güzelliği buradadır.

Fonlama

An itibarıyla bilime kaynak sağlamak için izlenen yol, bireylerin veya bir grup bilim insanının kaynak sağlayan kuruluşa yazılı başvuruda bulunmasıdır. Başvuranların küçük bir bölümüne kaynak sağlamadan önce, güvenilir kişilerden oluşan bir heyet başvuruları puanlar ve sonrasında adaylar mülakata girer. Bu modelin, hibeye başvurma ve alma arasında bazen yıllarca beklemeye yol açan darboğazlar yaratmasının yanı sıra, değerlendirme panelinin önyargılarına, kişisel çıkarlarına ve politikalarına karşı son derece savunmasız olduğu bilinmektedir.

Çalışmalar, farklı panellere verilen aynı tekliflerin çok farklı sonuçları olduğundan, hibe inceleme panellerinin yüksek kaliteli teklifleri seçmekte yetersiz kaldığını göstermiştir. Finansman nadir hale geldikçe, entelektüel açıdan daha muhafazakar projelere sahip daha kıdemli araştırmacılardan oluşan daha küçük bir havuzda yoğunlaştı. Etki, hiper rekabetçi bir finansman ortamı yaratarak, sapkın teşvikleri sağlamlaştırdı ve yeniliği boğdu.

Web3, DAO'lar ve geniş çapta Web3 tarafından geliştirilen farklı teşvik modellerini deneyerek bu bozuk finansman modelini dağıtma potansiyeline sahiptir. Bilimin finansmanında köklü değişim yapabilecek Web3 araçlarına örnek olarak geriye dönük kamu malları fonlaması(opens in a new tab), ikinci dereceden finansman(opens in a new tab), DAO yönetişimi(opens in a new tab) ve jetonlaştırılmış teşvik yapıları(opens in a new tab) verilebilir.

Fikri mülkiyet sahipliği ve geliştirme

Fikri mülkiyet (IP), geleneksel bilimde büyük bir sorundur: üniversitelerde sıkışıp kalmaktan veya biyoteknolojilerde kullanılmamaktan, değer biçilmesinin çok zor olmasına kadar. Bununla birlikte dijital varlıkların (bilimsel veriler veya makaleler gibi) mülkiyeti, Web3'ün kullanarak son derece iyi yaptığı bir şeydir.

NFT'ler gelecekteki işlem gelirlerini orijinal yaratıcıya aktarabilir. Aynı şekilde şeffaf değer eşleştirme zincirleri ile araştırmacılar, yönetim organları (DAOlar gibi), ve hatta veri toplayan özneler bile ödüllendirilebilir.

IP-NFT'ler(opens in a new tab), araştırma deneylerinin alınan ve NFT'ye aktarılan verilerin merkeziyetsiz olarak saklanması ve finansallaştırılması (bölümlere ayırmadan, borç verme havuzlarında ve değerlemelere kadar) açısından anahtar bir görev görebilir. Bu durum zincir üstündeki varlıkların, örneğin DAO'ların, doğrudan zincir üstünde araştırma yapmasına olanak sağlar. Örnek olarak VitaDAO(opens in a new tab) verilebilir. Başkalarına transfer edilemeyen "soulbound" jetonların(opens in a new tab) ortaya çıkması da bireylerin deneyimlerini ve Ethereum adreslerine bağlı kimlik bilgilerini kanıtlamalarına olanak sağlayarak DeSci'de önemli bir rol oynayabilir.

Veri depolama, erişim ve mimari

Bilimsel veriler, Web3 uygulamaları yardmıyla çok daha işlevsel hale dönüştürülebilir. Ve bu işlenmiş bilimsel veriler sayesinden araştırmalar için daha olumlu sonuçlar sağlanabilir.

Başlangıç noktası, uygun doğrulanabilir kimlik bilgilerine sahip herhangi bir merkezi olmayan kimlik tarafından erişilebilen bir sistem olmalıdır. Bu durum, önemli verilerin güvenilir taraflarca güvenli bir şekilde çoğaltılmasına, tekrara ve sansüre karşı direnç sağlanmasına, sonuçların yeniden üretilmesine ve hatta birden fazla tarafın iş birliği yapmasına ve veri kümesine yeni veriler eklemesine olanak tanır. "Compute-to-data" gibi gizli bilgi işleme yöntemleri bizim için, sadeleştirilmiş veriye alternatif olarak erişimemizi sağlar ve bu veriler için Güvenilir Araştırma Ortamları oluşturur. NHS kuruluşu, Güvenilir Araştırma Ortamları(opens in a new tab) tabiri için veri gizliliği sağladığını ve araştırmacıların ekosistemleri güvenilir şekilde birbirleri arasında bilgi paylaşımı yaparak inşa etmelerine olanak sağladığı için faydalı bir çözüm yöntemi olduğunu belirtti.

Esnek Web3 veri çözümleri yukarıda bahsedilen sorunları çözme konusunda yardımcı olur, ayrıca araştırmacıların ve meraklıların özgürce ve ücretsiz şekilde işlem yapabildiği bir bilim ortamı sağlar. Web3'ün IPFS, Arweave, Filecoin gibi veri çözümleri merkeziyetsizlik için optimize edilmiştir. Örneğin, dClimate meteoroloji istasyonları ve tahmini iklim modelleri de dahil olmak üzere iklim ve hava durumu verilerine evrensel erişim sağlar.

Dahil olun

DeSci topluluğuna katılın ve gelişmelerden haberdar olun!

Listelenecek yeni proje önerilerine açığız - başlamak için lütfen listeleme politikamızı gözden geçirin!

Merkeziyetsiz bilim (DeSci)