Merkeziyetsiz bilim (DeSci)

Merkeziyetsiz bilim (DeSci) nedir?

Merkeziyetsiz bilim (DeSci), Web3 kullanarak bilimsel bilginin adil ve eşit şekilde finanse edilmesi, oluşturulması, gözden geçirilmesi, kredilendirilmesi, depolanması ve yayılması için kamusal altyapı oluşturma hedefi olan bir harekettir.

DeSci, bilimsel araştırmalarını açıkça paylaşmaya teşvik edilen bilim insanlarının çalışmalarını kredi almalarına olanak tanıyan ve araştırmaya kolayca erişim sağlayan herkesin katkıda bulunabileceği bir ekosistem oluşturmayı hedefleyen bir harekettir. DeSci, bilimsel bilginin herkes tarafından erişilebilir olması gerektiği ve bilimsel araştırma sürecinin şeffaf olması gerektiği fikrinden yola çıkarak çalışır. Merkeziyetsiz bilim, daha merkeziyetsiz ve dağıtılmış bir bilimsel araştırma modeli yaratmayı amaçlamakta olup, bu sayede sansür ve merkezi otoritelerin kontrolüne daha dirençli hale gelmektedir. Merkeziyetsiz bilim, fonlamanın, bilimsel araçların ve iletişim kanallarının merkeziyetsizleştirilmesiyle yeni ve alışılmadık fikirlerin gelişebileceği bir ortam yaratmayı ummaktadır.

Merkeziyetsiz bilim, daha çeşitli fon kaynaklarına ( DAO'lardan, karesel bağışlara(opens in a new tab) kitlesel fonlamalara ve daha fazlasına), daha erişilebilir veri ve yöntemlere olanak tanıyarak ve yeniden üretilebilirlik için teşvikler sağlayarak bu alanda katkıda bulunur.

Juan Benet - DeSci Hareketi

Merkeziyetsiz bilimin, bilimi nasıl geliştirdiği

Bilimdeki temel sorunlara dair eksik olan bir liste ve merkeziyetsiz bilimin bu sorunları ele alarak nasıl yardımcı olabileceği

Merkeziyetsiz bilim	Geleneksel bilim
Fonların dağıtımı, ikinci dereceden bağışlar veya DAO'lar gibi mekanizmalar kullanılarak halk tarafından belirlenir.	Küçük, kapalı, merkezi gruplar fonların dağıtımını kontrol eder.
Dinamik ekiplerde dünyanın her yerinden meslektaşlarla iş birliği yaparsınız.	Finansman kuruluşları ve yerel kurumlar, iş birliklerinizi sınırlar.
Finansman kararları çevrimiçi ve şeffaf bir şekilde alınır. Yeni finansman mekanizmaları araştırılmaktadır.	Finansman kararları, uzun bir geri dönüş süresi ve sınırlı şeffaflık ile alınır. Birkaç finansman mekanizması mevcuttur.
Laboratuvar hizmetlerini paylaşmak, Web3 primitifleri kullanılarak daha kolay ve daha şeffaf hale getirilir.	Laboratuvar kaynaklarının paylaşımı genellikle yavaş ve şeffaf değildir.
Güven, şeffaflık ve evrensel erişim için Web3 ilkelerini kullanan yeni yayınlama modelleri geliştirilebilir.	Sıklıkla verimsiz, ön yargılı ve sömürücü olarak kabul edilen yerleşik yollarla yayın yapıyorsunuz.
Emsal değerlendirme çalışması için token ve itibar kazanabilirsiniz.	Emsal değerlendirme çalışmanız ücretsiz olup, kâr amacı güden yayıncılara fayda sağlar.
Oluşturduğunuz fikri mülkiyetin (IP) sahibi sizsiniz ve şeffaf şartlara göre dağıtıyorsunuz.	Kendi kurumunuz, oluşturduğunuz IP'nin sahibidir. IP'ye erişim şeffaf değildir.
Tüm adımları zincirleme yaparak, başarısız çabalardan elde edilen veriler de dahil olmak üzere tüm araştırmalar paylaşılır.	Yayın yanlılığı, araştırmacıların başarılı sonuçları olan deneyleri paylaşma olasılıklarının daha yüksek olduğu anlamına gelir.

Ethereum ve Merkeziyetsiz Bilim

Merkeziyetsiz bir bilim sistemi, güçlü güvenlik, düşük maliyet, düşük işlem ücretleri ve uygulama geliştirme için zengin bir ekosistem gerektirir. Ethereum, merkeziyetsiz bilim birikimi oluşturmak için gereken her şeyi sunar.

Merkeziyetsiz Bilim kullanım senaryoları

Merkeziyetsiz Bilim, Web2 akademisini dijital dünyaya taşımak için bilimsel araç setini inşa ediyor. Aşağıda, Web3'ün bilimsel topluluğa sunabileceği kullanım durumlarından bazı örnekler bulunmaktadır.

Yayımlama

Bilim yayıncılığı, yayın evlerinin yönettiği ve bilim insanları, hakemler ve editörlerin ücretsiz emeğine dayanan, ardından fahiş yayıncılık ücretleri talep eden bir yapıya sahip olmasıyla ünlüdür. Eser ve yayın masraflarını genellikle dolaylı olarak vergilendirme yoluyla ödeyen halk, yayıncıya tekrar ödeme yapmadan aynı esere çoğu kez erişememektedir. Bireysel bilim makalelerini yayınlamak için toplam ücretler genellikle beş rakamlıdır ($USD), bu da küçük bir yayıncı grubu için muazzam kârlar sağlarken, bir kamu malı(opens in a new tab) olarak tüm bilimsel bilgi kavramını baltalamaktadır.

ArXiv(opens in a new tab) gibi baskı öncesi sunucular şeklinde ücretsiz ve açık erişimli platformlar mevcuttur. Bununla birlikte, bu platformlarda kalite kontrol, anti-sybil mekanizmaları(opens in a new tab) yoktur ve genellikle makale seviyesindeki metrikleri izlemezler, yani genellikle geleneksel bir yayıncıya sunulmadan önce yalnızca çalışmaları duyurmak için kullanılırlar. SciHub ayrıca yayınlanmış makaleleri, (yasal olarak değil) ancak yayıncılar ödemelerini aldıktan ve çalışmayı sıkı telif hakkı mevzuatına sardıktan sonra erişime ücretsiz hale getirir. Bu durum, yerleşik bir meşruiyet mekanizması ve teşvik modeli ile erişilebilir bilim makaleleri ve verileri için kritik bir boşluk bırakmaktadır. Böyle bir sistem oluşturmak için gerekli araçlar Web3'te mevcuttur.

Tekrarlanabilirlik ve çoğaltılabilirlik

Tekrarlanabilirlik ve çoğaltılabilirlik, kaliteli bilimsel keşfin temelleridir.

Tekrarlanabilir sonuçlar, aynı ekip tarafından aynı metodoloji kullanılarak arka arkaya birden fazla kez elde edilebilir.
Aynı deneysel düzeneği kullanan farklı bir grup tarafından tekrarlanabilir sonuçlar elde edilebilir.

Web3'e has yeni araçlar, tekrarlanabilirlik ve çoğaltılabilirliğin keşfin temeli olduğunu garanti edebilir. Kaliteli bilimi, akademinin teknolojik kumaşına işleyebiliriz. Web3, her bir çözümleme bileşeni (ham veri, hesaplama motoru ve uygulama sonucu) için ayrı ayrı tasdikname sunar. Bu bileşenlerin sürdürülebilirliğini sağlamak için güvenilir bir ağ oluşturulduğunda; her ağ katılımcısı, hesaplamayı tekrar tekrar yapıp her bir sonucu onaylayarak sorumluluk alabilir. Mutabakat sistemlerinin güzelliği buradadır.

Fonlama

An itibarıyla bilime kaynak sağlamak için izlenen yol, bireylerin veya bir grup bilim insanının kaynak sağlayan kuruluşa yazılı başvuruda bulunmasıdır. Başvuranların küçük bir bölümüne kaynak sağlamadan önce, güvenilir kişilerden oluşan bir heyet başvuruları puanlar ve sonrasında adaylar mülakata girer. Bir hibeye başvurmak ile hibeyi almak arasında bazen yıllarca bekleme süresine yol açan darboğazlar yaratmasının yanı sıra, bu modelin ön yargılara, kişisel çıkarlara ve inceleme heyetinin politikalarına karşı oldukça savunmasız olduğu bilinmektedir.

Çalışmalar, farklı panellere verilen aynı tekliflerin çok farklı sonuçları olduğundan, hibe inceleme panellerinin yüksek kaliteli teklifleri seçmekte yetersiz kaldığını göstermiştir. Finansman nadir hale geldikçe, entelektüel açıdan daha muhafazakar projelere sahip daha kıdemli araştırmacılardan oluşan daha küçük bir havuzda yoğunlaştı. Etki, hiper rekabetçi bir finansman ortamı yaratarak, sapkın teşvikleri sağlamlaştırdı ve yeniliği boğdu.

Web3, DAO'lar ve geniş çapta Web3 tarafından geliştirilen farklı teşvik modellerini deneyerek bu bozuk finansman modelini dağıtma potansiyeline sahiptir. Bilimin fonlanmasında köklü değişim yapabilecek Web3 araçlarından bazıları geriye dönük kamu malları fonlaması(opens in a new tab), kuadratik fonlama(opens in a new tab), DAO yönetişimi(opens in a new tab) ve tokenlaştırılmış teşvik yapılarıdır(opens in a new tab).

Fikri mülkiyet sahipliği ve geliştirme

Fikri mülkiyet (IP), geleneksel bilimde büyük bir sorundur: üniversitelerde sıkışıp kalmaktan veya biyoteknolojilerde kullanılmamaktan, değer biçilmesinin çok zor olmasına kadar. Bununla birlikte, dijital varlıkların (bilimsel veriler veya makaleler gibi) mülkiyeti, Web3'ün değiştirilemez token'lar (NFT'ler) kullanarak son derece iyi yaptığı bir şeydir.

NFT'ler gelecekteki işlem gelirlerini orijinal yaratıcıya aktarabilir. Aynı şekilde şeffaf değer eşleştirme zincirleri ile araştırmacılar, yönetim organları (DAOlar gibi), ve hatta veri toplayan özneler bile ödüllendirilebilir.

Yürütülen araştırma deneylerinin merkeziyetsiz veri depoları için, IP-NFT'ler(opens in a new tab) bir kilit işlevi görebilir. Ayrıca NFT ve DeFi finansallaştırılmasına (bölümlere ayırmaktan toplama havuzlarına ve değer biçmeye) bağlanabilir. Bu durum zincir üstündeki varlıkların, örneğin DAO'ların, doğrudan zincir üstünde araştırma yapmasına olanak sağlar. Örnek olarak VitaDAO(opens in a new tab) verilebilir. Başkalarına transfer edilemeyen "soulbound" (ruha bağlı) token'ların(opens in a new tab) ortaya çıkışı DeSci için önemli bir rol oynar çünkü bu token'lar, kişilerin Ethereum adreslerine bağlı deneyim ve referanslarını kanıtlayabilmesini sağlar.

Veri depolama, erişim ve mimari

Bilimsel veriler, Web3 uygulamaları yardmıyla çok daha işlevsel hale dönüştürülebilir. Ve bu işlenmiş bilimsel veriler sayesinden araştırmalar için daha olumlu sonuçlar sağlanabilir.

Başlangıç noktası, uygun doğrulanabilir kimlik bilgilerine sahip herhangi bir merkezi olmayan kimlik tarafından erişilebilen bir sistem olmalıdır. Bu durum, önemli verilerin güvenilir taraflarca güvenli bir şekilde çoğaltılmasına, tekrara ve sansüre karşı direnç sağlanmasına, sonuçların yeniden üretilmesine ve hatta birden fazla tarafın iş birliği yapmasına ve veri kümesine yeni veriler eklemesine olanak tanır. "Compute-to-data" gibi gizli bilgi işleme yöntemleri bizim için, sadeleştirilmiş veriye alternatif olarak erişimemizi sağlar ve bu veriler için Güvenilir Araştırma Ortamları oluşturur. NHS kuruluşu, Güvenilir Araştırma Ortamları(opens in a new tab) tabiri için veri gizliliği sağladığını ve araştırmacıların ekosistemleri güvenilir şekilde birbirleri arasında bilgi paylaşımı yaparak inşa etmelerine olanak sağladığı için faydalı bir çözüm yöntemi olduğunu belirtti.

Esnek Web3 veri çözümleri yukarıda bahsedilen sorunları çözme konusunda yardımcı olur, ayrıca araştırmacıların ve meraklıların özgürce ve ücretsiz şekilde işlem yapabildiği bir bilim ortamı sağlar. Web3'ün IPFS, Arweave, Filecoin gibi veri çözümleri merkeziyetsizlik için optimize edilmiştir. Örneğin, dClimate meteoroloji istasyonları ve tahmini iklim modelleri de dahil olmak üzere iklim ve hava durumu verilerine evrensel erişim sağlar.

Dahil olun

DeSci topluluğuna katılın ve gelişmelerden haberdar olun!

Listelenecek yeni proje önerilerine açığız - başlamak için lütfen listeleme politikamızı gözden geçirin!

Merkeziyetsiz bilim (DeSci)